Shembulli më i bukur për njerëzimin, Profeti ynë, ashtu si në çdo fushë të jetës, edhe në jetën sociale, në marrëdhëniet me njerëzit, ishte një shembull i përkryer. Profeti Muhamed paqja qoftë mbi të! kur propozonte diçka, e praktikonte vetë më parë dhe në të njëjtën kohë nuk linte pas dore edukimin e komunitetit për arritjen e tipit të jetës me të cilën Zoti është i kënaqur.
Profeti ynë i vlerësonte njerëzit, jetonte mes tyre dhe bënte një jetë të ngjashme me ta. Përshëndeste (jepte selam) i pari kur takohej me njerëz, u jepte dorën dhe i pyeste rreth shëndetit dhe gjendjes së tyre. Dëgjonte me kujdes fjalët që i thuheshin dhe nuk e kthente kokën në drejtim tjetër derisa folësi të largohej. Enes ibn Maliku (r.a.) na e tregon kështu këtë veçori të Profetit: “Kur Profeti takohej dhe fillonte të fliste me dikë, Ai nuk e kthente kokën derisa personi përballë tij ta kthente i pari. Kur takohej me dikë dhe i jepte dorën, nuk e tërhiqte dorën derisa ta lëshonte tjetri. Kur ulej me shokët e tij nuk i shtrinte kurrë këmbët.”[1]
Profeti ynë e vlerësonte individin pikësëpari nga të qenit njeri. Një nga shembujt më të bukur dhe tepër të qartë, është ky: Një ditë, kur Profeti qëndronte i ulur bashkë me sahabet, para tyre kaloi një xhenaze dhe Profeti paqja qoftë mbi të! me ta parë, u ngrit në këmbë. Ata që gjendeshin afër tij i thonë se nuk ishte xhenazja e ndonjë myslimani, por e një çifuti dhe për këtë arsye nuk ishte e nevojshme të ngrihej në këmbë. Pas fjalëve të tyre, Profeti u përgjigjet kështu: “Mysliman nuk qenka, po a nuk është njeri?”[2]
Një dëshmi e vlerësimit të njeriut është edhe ndalimi i të folurit keq për një njeri pas vdekjes[3] si dhe i qëndrimit mbi varre.[4]
Profeti interesohej për problemet e sahabeve dhe u qëndronte shumë afër. Përkrah çështjeve të përgjithshme, ai nuk ka lënë pas dore detajet dhe është interesuar edhe për problemet më të vogla.
Ashtu siç interesohej për problemet e myslimanëve, Profeti gjithashtu i këshillonte ata të bënin të njëjtën gjë. Rreth kësaj teme ka thënë: “Kush i heq një myslimani njërin prej shqetësimeve të kësaj bote, Zoti do t’i heqë atij ditën e kiametit një prej shqetësimeve të tij. Kush e ndihmon dikë që është në gjendje të vështirë, Zoti do ta ndihmojë atë në këtë botë dhe botën tjetër. Kush i fsheh një të metë një myslimani, Zoti do t’ia fshehë të metat e tij ditën e kiametit. Zoti do ta ndihmojë robin e tij për aq kohë sa robi do të ndihmojë vëllanë e tij.”[5]
Profeti ynë vazhdimisht buzëqeshte, një buzëqeshje që shoqëronte gjithnjë fytyrën e tij. Ai asnjëherë nuk ka qeshur me zë të lartë. E qeshura e Tij ishte në formën e buzëqeshjes.[6] Sahabet e tregojnë gjithnjë të buzëqeshur.[7] Xherir b. Abdullah ka thënë: “I Dërguari i Zotit nuk më ka penguar t’i qëndroj pranë që kur jam bërë mysliman. Nuk ka ndodhur asnjëherë që të mos më buzëqeshë sa herë që më shihte.”[8]
Profeti paqja qoftë mbi të! ishte fytyrëqeshur dhe i nxiste sahabet të ishin të tillë: “Një buzëqeshje e dhuruar është një sadaka për ty.”[9] “Mos nënvlerëso asnjë lloj të mirësisë, qoftë kjo dhe një buzëqeshje dhuruar vëllait tënd.”[10] Profeti ka kaluar shumë momente të dhimbshme gjatë jetës. Madje mund të thuhet se nuk kishte mbetur vuajtje dhe mundim pa hequr. Ndaj dhe themi që kishte përjetuar të gjitha llojet e mërzisë. Megjithatë, ai bashkë me hidhërimin, gjithnjë kishte një buzëqeshje në fytyrë. Kjo ishte një meritë që i përket vetëm Profetit tonë.[11]
Një çështje të cilën Profeti e ka vlerësuar shumë dhe e ka pasur si princip në jetën e tij, është shkëmbimi i selamit (përshëndetja islame). “Njeriu më i pranuar te Zoti është ai i cili jep selam i pari në një takim.”[12] Profeti gjithnjë jepte i pari selam kur takohej me dikë.[13] U ka dhënë selam fëmijëve[14] dhe grave[15], ndërsa selameve të dhëna nga hebrenjtë dhe të krishterët (ehli kitab) u përgjigjej vetëm me fjalët “ve alejkum”[16]. Me fjalët: “Selam është një nga emrat e Zotit. E ka vendosur në tokë. Atëherë përhapeni atë mes jush”[17], tregon rëndësinë e selamit. Në një hadith tjetër, thotë: “Nuk mund të hyni në xhenet pa besuar dhe nuk do mund të jeni besimtarë të mirëfilltë pa dashur njëri-tjetrin. A t’ju tregoj për diçka të cilën nëse e bëni, do ta shtojë dashurinë mes jush? Përhapeni selamin!”[18] Me këto fjalë thekson se përhapja e selamit forcon lidhjet mes individëve dhe zhvillon ndjenjat e dashurisë, të mëshirës dhe dhembshurisë ndaj njëri-tjetrit. Ai ka kërkuar të jepet selam kur hyn dhe kur del nga një tubim apo mbledhje.[19] Pyetjes së një sahabe se cila veçori në fenë islame shihet si më e mira, ai i përgjigjet: “Të ushqesh dikë dhe t’i japësh selam të gjithë atyre që njeh dhe atyre që nuk njeh.”[20] Duke theksuar gjithashtu se është e përshtatshme që t’i japë selam ai që ndodhet i hipur mbi kalë atij që është në këmbë, ai që është në këmbë atij që është ulur, një grup i vogël njerëzish një grupi më të madh,[21] Profeti ynë ka shpjeguar shumë detaje në lidhje me selamin dhe është munduar për përfshirjen e selamit në moralin e komunitetit.
Një veçori tjetër specifike e Profetit tonë në marrëdhëniet me njerëzit është mosdallimi mes të pasurve dhe të varfërve. Në këndvështrimin e tij, të gjithë ishin të barabartë, i pasuri, i varfri, fëmija, zotëria, robi. Për këtë arsye, Profeti nuk bënte dallime mes njerëzve.[22] Epërsia në Islam nuk lidhet me pasurinë, por me devotshmërinë (takva), siç theksohet në Kuran, të jetosh në përshtatje me pëlqimin e Zotit.[23] Shohim se Profeti ka treguar interes të veçantë për të varfrit. Në një hadith thotë: “Kërkojini të varfrit dhe kujdesuni për ta. Sepse ju ndihmoheni dhe furnizoheni me të mira vetëm me ndihmesën ndaj tyre.”[24] Një nga këshillat që Profeti i ka dhënë Ebu Dherrit, është: “Duaji të varfrit dhe gjindu pranë.”[25] Profeti nuk ka dashur që robërit apo robëreshat të thirreshin me emrat “robi im, robëresha ime”, por të thirreshin me emra si “djalosh, i ri, bir, bijë”.[26] Nëpërmjet hadithit: “Ka një njeri me flokë të pakrehur, të përzënë derë më derë dhe të pavlerësuar ndonjëherë, i cili nëse do të betohej, Zoti nuk do ta nxirrte gënjeshtar në betimin e tij (në lidhje me çfarëdo çështje)”[27], na bën të ditur se nën një pamje të jashtme, të varfër, mund të fshihet një zemër e vyer për Zotin dhe na fton të tregohemi të kujdesshëm.[28] Kryesorja tek hadithi: “Njerëzit janë bijtë e Ademit. Dhe Zoti e krijoi Ademin nga dheu”[29], është theksimi i barazisë mes njerëzve.
Profeti ynë ishte njeri i brishtësisë, i delikatesës dhe i mirësjelljes. Ai nuk bënte asnjë veprim apo sjellje që të dëmtonte mjedisin përreth. Nga natyra ishte i butë.[30] Hynte në zemrat e njerëzve dhe nuk urrehej nga ta. Përballë njerëzve ishte gjithnjë fytyrëqeshur dhe sillej mirë me ta. Nuk ishte njeri me vese të këqija, zemërgur dhe fjalërëndë. Nuk grindej me askënd, nuk përdorte fjalë të pahijshme dhe nuk turpëronte asnjeri. Distancohej gjithmonë nga koprracia. Nuk merrej me punë që nuk i pëlqenin.[31]
Ishte shumë i sjellshëm sepse kishte arritur caqet e edukatës hyjnore. Këtë arritje e shpjegon vetë me këto fjalë: “Mua më edukoi Zoti im. Prandaj jam edukuar kaq mirë.”[32] Ai ishte shembulli më i përkryer për njerëzimin. Ky ishte dhe qëllimi i dërgimit të tij. Sepse ai vetë thotë: “Unë jam dërguar për të përsosur moralin e bukur.”[33] Kurani e përforcon këtë me ajetin: “Padyshim që Ti (Muhamed) je me moral të lartë.”[34] Ndërsa Abdullah b. Amr transmeton një pasazh nga Teurati në lidhje me Profetin tonë: “Ai nuk është i ashpër dhe i vrazhdë. Në treg nuk bërtet dhe nuk flet me zë të lartë. Të keqes nuk i përgjigjet me të keqe.”[35]. Edhe nga kjo kuptojmë se brishtësia dhe mirësjellja e Profetit tonë ka zënë vend dhe në librat e vjetër hyjnorë.[36] Hz. Aishja (r.a.) thotë: Një ditë, i Dërguari i Zotit hyri në dhomën time, u kthye nga kibla dhe ngriti duart për t’u lutur: “Zoti im! Unë jam njeri, nëse kam mërzitur apo fyer ndonjë nga robërit e tu, mos më dëno për këtë.”[37]
Enes b. Malik që i ka qëndruar pranë Profetit për shumë vjet, tregon: “I kam shërbyer për dhjetë vjet Profetit, nuk më ka thënë asnjëherë of. Kur bëja diçka, nuk më ka thënë “pse e bëre?”, kur nuk e bëja “pse nuk e bëre?”[38] Sepse Ai, sipas një shprehjeje të Enes b. Malikut, ishte njeriu me moralin më të bukur ndër njerëz.[39]
Besnikëria është një nga cilësitë më të dukshme të Profetit në marrëdhënie me të tjerët. Kjo cilësi kristalizohet edhe tek bashkëshortja e parë dhe bashkëvuajtësja e tij, Hz. Hatixhja. Sepse të gjithë dyshuan te Profeti kur u tha të tjerëve se i kishte ardhur engjëlli. Por Hz. Hatixhja, e cila e njihte mirë Profetin e nderuar, e besoi pa asnjë dyshim. Ia besoi atij gjithë pasurinë. E mbështeti të Dërguarin e Zotit me gjithë qenien e saj.[40] Sigurisht që një bashkëshorte të tillë që kishte kaluar njëzetekatër vjet bashkë me të, nuk mund ta harronte njeriu besnik. Nuk mund të harroheshin vështirësitë e përjetuara në ditët e para të Islamit dhe përballimi i tyre së bashku. Ndaj dhe Profeti ynë i nderuar e kujtonte në çdo çast dhe respektonte kujtimin e saj.[41] Një herë do t’i dërgonte një dhuratë dikujt. Sahabes i drejtohet me këto fjalë: “Këtë dhuratë çojeni në shtëpinë e filan gruaje sepse ajo ishte shoqja e Hatixhes. E donte shumë atë.”[42]
Profeti ynë ka pasur një respekt të thellë ndaj mëndeshës së Tij. Kur nëna e qumështit, Halimja, e viziton atë pas shumë vitesh, pas çlirimit të Mekës, i shtron pelerinën e tij për t’u ulur dhe e respekton.[43] Kur i ka ardhur vëllai prej qumështi, është ngritur në këmbë dhe e ka ulur mbi veshjen e tij.[44] Edhe motrën prej qumështi, Shejmën, të sjellë mes robërve të Hevazinit, e ka gostitur, është interesuar për të dhe e ka përcjellë me dhurata të ndryshme kur u kthye tek fisi i saj.[45] Ai kujtonte në çdo rast bujarinë e ensarëve të cilët kishin hapur dyert e shtëpive dhe i kishin mirëpritur dhe lutej gjithnjë për ta.[46] Frikës që patën ensarët kur u çlirua Meka, mos Profeti nuk kthehej më në Medinë, i përgjigjet: “Jeta dhe vdekja ime do jetë pranë jush.”[47]
Këto fjalë të cilat tregojnë besnikërinë e Profetit tonë, kishin hequr shqetësimin e myslimanëve ensarë dhe kishte qetësuar shpirtrat e tyre.
Gostitja e mysafirit,[48] një nga cilësitë e Ibrahimit (a.s.) e përmendur në Kuran, zë vend mes të cilësive më të larta të Profetit. Mund të themi që mysafirët nuk mungonin asnjëherë në sofrën e tij. Sipas një transmetimi të Ibn Sa’dit, kur Ebu Hurejre thotë se Profeti qëndronte i uritur, A’rexhi e pyet se si qëndronte. Ebu Hurejre tregon se kjo ndodhte për shkak të vizitave të shumta që i bëheshin dhe se me të qëndronte një grup njerëzish të pandarë. Përveç kësaj Ebu Hurejre thotë se Profeti nuk hante asnjëherë pa sahabet apo banorët e Sufes.[49] Profeti ynë kujdesej vazhdimisht për banorët e Sufes. Ata nuk kishin ku të rrinin, nuk kishin pasuri dhe kush që t’i mbështeste. Çdo sadaka, dhuruar Profetit, shkonte për ta; Ai nuk mbante gjë për vete. Nëse ishte dhuratë, ia dërgonte përsëri atyre, por këtë herë merrte dhe vetë një pjesë; në këtë mënyrë e ndante dhuratën me ta. Përveç kësaj, Profeti i ftonte për drekë dhe u siguronte ushqimet.[50]
Profeti ynë në çdo rast gostiste sahabet që ishin të varfër dhe që kishin probleme materiale. Atë e vizitonin vizitues dhe delegatë nga çdo anë e Arabisë. Mysafirët e shumtë në numër qëndronin për një farë kohe në Medinë. Profeti interesohej gjithnjë për mysafirët, qofshin këta delegatë diplomatikë apo njerëz të thjeshtë, siguronte gostitjen e tyre me sa kishte mundësi. P.sh., kur tregojnë për pritjen e delegacionit Beni Hanife, në shtëpinë e Remle b. Haris, thonë se janë pritur një herë me bukë dhe mish në mëngjes e darkë, një herë me bukë e qumësht dhe njëherë me bukë e gjalpë.[51]
Profeti kishte ngarkuar disa sahabe të merreshin me gostitjen e delegacioneve që vizitonin Medinen[52], përgatisnin ushqimet për rrugë[53] dhe u jepnin dhurata.[54] Profeti ynë, ai i cili i gostiste në mënyrën më të mirë mysafirët, na nxit ta gostitim mysafirin[55] dhe thotë që nuk do ketë mirësi ai i cili nuk e gostit atë.[56] Në hadithin: “Në shtëpinë ku ka mysafirë, mirësia arrin më shpejt nga sa arrin thika gungën e devesë”[57], tregon se në shtëpinë ku gjenden mysafirë ka mirësi dhe begati.
Profeti ynë i puthte fëmijët dhe nipat e tij, i përkëdhelte dhe i donte shumë.[58] Ai sillej me dhembshuri dhe mëshirë ndaj fëmijëve. Që ky mesazh të kuptohet dhe përftohet nga të gjithë myslimanët, në një hadith Ai shprehet: “Nuk është prej nesh ai që nuk ka dhembshuri për të vegjlit dhe respekt për të mëdhenjtë.”[59] Në periudhën e injorancës, arabët nuk i përkëdhelnin dhe nuk i donin fëmijët e tyre. Një herë, erdhi tek Profeti një nomad që jetonte në shkretëtirë dhe e pyeti: “A i puthni ju fëmijët?” Profeti iu përgjigj: “Po”. Ata iu drejtuan: “Ndërsa ne, për Zotin nuk i puthim.” Profeti u tha: “Ç’mund të bëj unë nëse Zoti ka nxjerrë nga zemrat tuaja ndjenjën e mëshirës e të dhembshurisë!”[60] Përsëri, një herë tjetër, Akra b. Habis, kur sheh Profetin duke puthur Hasanin, i thotë se ai kishte dhjetë fëmijë dhe nuk kishte puthur kurrë, asnjërin prej tyre. Profeti i është përgjigjur kështu: “Nuk mëshirohet ai i cili nuk mëshiron.”[61]
Profeti ka thënë se gratë më të mira ndër gratë arabe janë gratë e Kurejshëve. Ai është shprehur kështu: “Ato janë të dhembshura, i duan fëmijët e tyre dhe mbrojnë në mënyrën më të mirë gjërat që i përkasin burrave të tyre.”[62]
Në aspektin e marrëdhënieve me njerëzit, vlen të përmendim rëndësinë që i ka dhënë Profeti vizitës së të sëmurit. Kujdesej për të gjithë sahabet, të mëdhenj apo të vegjël qofshin, pyeste për ta dhe vizitonte të sëmurët. Në vizitat e tij nuk bënte dallime, grua, burrë apo fëmijë. Umul A’la nga ensarët tregon se Profeti e kishte vizituar kur kishte qenë i sëmurë dhe i kishte thënë: “O Umul Ala! Përgëzime, ashtu siç zjarri zhduk papastërtinë e arit dhe të argjendit, ashtu dhe sëmundja e një myslimani ia zhduk mëkatet atij.”[63]
Profeti Muhamed paqja qoftë mbi të! kishte vizituar nipin e tij, Umamen, kur ishte sëmurë dhe i kishin rrjedhur lot. Një sahabe që kishte kritikuar të qarën e tij, i ishte përgjigjur: “Kjo është mëshirë, Zoti e vendos në zemrën e atij që do. Zoti mëshiron vetëm ata robër që mëshirojnë.”[64]
Sad b. Ebi Vakas ishte sëmurë rëndë gjatë haxhit të Lamtumirës. I ishin venitur shpresat për t’u kthyer në Medinë. Profeti e kishte vizituar dhe ishte lutur për shërimin e tij.[65]
Krahas myslimanëve, Profeti ka vizituar edhe të sëmurë jomyslimanë. Ka vizituar fëmijën e një hebreu që i shërbente, i ka kërkuar të bëhej mysliman dhe fëmija është bërë mysliman.[66] Profeti ynë ka vizituar dhe kreun e hipokritëve, Abdullah b. Selulin kur ishte sëmurë.[67] Ka praktikuar vetë vizitën e të sëmurit dhe ka këshilluar dhe sahabet ta bëjnë.[68] Kur i vizitonte të sëmurët, lutej për ta[69] dhe u jepte kurajë. Ka këshilluar dhe umetin e tij që t’i përkrahin dhe t’i japin kurajë të sëmurëve.[70] Ai gjithashtu u ka kërkuar të sëmurëve që të kuroheshin.[71]
Profeti ynë ka këmbëngulur gjithmonë që t’i bëhen dhurata të tjerëve. Duke thënë: “Bëni dhurata që t’ju shtohet dashuria mes njëri-tjetrit”[72], pranonte dhe jepte dhurata.[73] Për të dëshmuar se si dhurata afron dhe shton dashurinë mes njerëzve, ai thotë: “Bëjini dhurata njëri-tjetrit sepse dhurata zhduk zilinë dhe urrejtjen e zemrës.”[74] Ka kërkuar që dhurata e marrë të pranohet dhe të mos nënvlerësohet.[75] Profeti ka këshilluar që dhurata duhet të kthehet me diçka tjetër: “Kujt i bëhet dhuratë diçka, le t’i përgjigjet me dhuratë. Nëse nuk ka ç’ka të japë, le ta lavdërojë. Kush lavdëron, falënderon. Kush nuk falënderon, është mosmirënjohës.”[76]
Profeti nuk harronte asnjëherë t’u jepte dhurata delegacioneve. Për shkak të rëndësisë së këtyre dhuratave, edhe në shtratin e vdekjes, ka dhënë këto këshilla: “Delegacioneve që do vijnë jepuni dhurata siç kam bërë unë.”[77] Sepse me anë të dhuratës ai ka fituar shumë zemra dhe e ka konsideruar atë një mjet të rëndësishëm për të treguar dhe për të dashur Islamin.[78]
Profeti nuk shikonte te shokët e tij të afërt kritere si pasuria, posti, derë a fismë etj. Ai vlerësonte devotshmërinë. Respektonte shumë njerëzit e besuar, të ndershëm dhe të dhënë pas adhurimit dhe bindjes.
Si përfundim, më poshtë po japim disa fragmente nga një përkthim shemaili:
Nipat e Profetit Muhamed paqja qoftë mbi të!, transmetojnë nga babai i tyre Hz. Aliu (r.a.): “… Profeti paqja qoftë mbi të! e ndante kohën ditore në tri pjesë. Një pjesë e ndante për adhurime ndaj Zotit, si: të falurit namaz dhe të lexuarit e Kuran. Pjesën e dytë e ndante për kujdesje ndaj familjes: kryente punët e përditshme në shtëpi, plotësonte detyrat që i takonin rreth nevojave të shtëpisë. Ndërsa pjesën e tretë e ndante për pushim. Vetëm se pjesën e pushimit e ndante në dy pjesë të tjera: në njërën prej të cilave pranonte vizitat e sahabeve dhe u mësonte njohuritë e nevojshme. Shokët, pasi ndaheshin nga Profeti, u mësonin të tjerëve ç’ka kishin mësuar.”
Njerëzit e varfër paraqisnin para Profetit, një, dy ose më shumë kërkesa. Profeti i dëgjonte ata pa u mërzitur, kujdesej për ta dhe interesohej për plotësimin e nevojave. Kur e pyesnin rreth botës apo ahiretit, përgjigjej në mënyrën më të përshtatshme të nivelit të pyetësit dhe në të mirën e tij. Me përgjigjen e dhënë, e drejtonte pyetësin drejt së mirës. Gjithnjë i ka këshilluar të pranishmit: “Mësojani njohuritë e marra atyre që nuk ndodhen këtu. Më përcillni dëshirat, nevojat e atyre njerëzve që për arsye të ndryshme nuk kanë mundur t’i shprehin në praninë time, qoftë burrë, grua, rob apo robëreshë. Padyshim, Zoti i Madhëruar ditën e kiametit do ta ndihmojë në urën e siratit personin që ndihmon njerëzit që nuk kanë fuqi t’ia shprehin kërkesat e tyre kryetarit të shtetit.”
Nuk lejonte që në praninë e tij të përdoreshin fjalë të pahijshme apo të panevojshme. Edhe kur dilte jashtë, nuk linte mënjanë modestinë. Me fytyrën e tij të qeshur shëtiste kudo, në treg, në rrugë, apo në vende të tjera, i pyeste për shëndetin, u drejtohej me fjalë të ëmbla dhe u hynte njerëzve në zemër. Menjëherë pyeste për gjendjet e sahabeve që nuk i shikonte në xhami, mbledhje apo ditën e xhuma, përpiqej të mësonte mos u kishte ndodhur gjë. Ndërsa atyre që takonte u përforconte njohuritë bazë të fesë dhe u tregonte gjëra që i afronin tek e mira, e bukura dhe që i largonin nga të këqijat.
Kur Profeti paqja qoftë mbi të! hynte te një grup njerëzish të ulur, nuk bezdiste njeri për të dalë në krye të vendit, por ulej menjëherë ku kishte vend bosh, në fund të grupit. Kështu dëshironte që të vepronin edhe të tjerët. Ata që ndodheshin në mbledhje, i përmendte me mirësi dhe i respektonte në një mënyrë të tillë, saqë çdokush afër tij ndihej si më i vlerësuari. Kur dikush qëndronte gjatë pranë tij, saqë i tejkalonte kufijtë, duronte duke mos krijuar probleme dhe krejt i qetë përpiqej t’ia plotësonte tjetrit kërkesat. Nëse i kërkohej diçka që e kishte, e jepte menjëherë, përndryshe, duke i hyrë në zemër, ia premtonte me fjalë të ëmbla. Mëshira, dhembshuria, bujaria dhe modestia e Profetit paqja qoftë mbi të! njihej nga të gjithë. I gjithë populli ishte i sigurt për përkujdesjen dhe lidhjen e fortë mes tyre dhe Profetit paqja qoftë mbi të! Gjithkujt i jepte atë që i takonte dhe në aspektin e të drejtës nuk përzgjidhte askënd para të tjerëve.
Tubimi i Profetit paqja qoftë mbi të! ishte tubim diturie, durimi, amaneti dhe sedre. Të gjithë silleshin me mirësjellje dhe edukatë. Respektonin njëri-tjetrin. Nuk flisnin me zë të lartë dhe jashtë etikës. Çështjet për të cilat flitej aty dhe nuk duhej të merreshin vesh jashtë, nuk i transmetonin jashtë dhe nuk merreshin me thashetheme. Aty nuk flitej kundër tjetrit dhe nuk akuzohej askush. Nëse dilnin në shesh të metat e ndonjë sahabi, njerëz jemi, ato mbeteshin aty dhe nuk përhapeshin. Njerëzit e takimit ishin njerëz të një gjuhe dhe goje të vetme. Të bashkuar në çështjen e zemrës, të mirëkuptuar në fjalët e thëna, ishin njerëz që kishin arritur harmoninë e bashkimit. Në komunitetin e Tij mbizotëronte modestia dhe si rrjedhojë, nxitej respekti për të moshuarit dhe dhembshuria ndaj të vegjëlve. Të gjithë së bashku përpiqeshin pikësëpari të plotësonin kërkesat e njerëzve në nevojë. Për të ndihmuar njerëzit në nevojë, zgjidheshin njerëz që nuk kishin mungesa dhe nevoja.[79]
[1]Ibn Maxhe, 2/1224; Ebu Davudi, 2/665.
[2]Buhari, 1/441.
[3]Nesai, 4/52; Tirmidhiu, 4/353; Ahmed b. Hanbel, IV, 252.
[4]Muslimi, 2/667.
[5] Ebu Davudi, 2/704; Tirmidhiu, 4/34, 5/195; Ibn Maxhe, 1/82.
[6]Munavi, Ravdul-basim, II, 22.
[7]Shiko Kadi Ijaz, I, 98; Ibn Haxher, XII, 70.
[8]Buhariu, 3/1390; Muslimi, 4.1925.
[9] Buhariu, Edebul-Mufred, 1/307; Tirmidhiu, 4/ 339.
[10]Muslimi, 2/2026; Shiko Tirmidhiun, 4/274, 347; Musnedi, 3/344; Buhariu, Edebul- Mefred. 1/114
[11]Çakan,113.
[12]Ebu Davudi, 2/772; Tirmidhiu, 5/56.
[13]Buhariu, 1/ 48, 5/2305; Tirmidhiu, 5/72.
[14]Muslimi, 4/1708; Ebu Davudi, 2/773, Tirmidhiu, 5/57, 78.
[15] Ebu Davudi, 2/773; Tirmidhiu, 5/58; Buhariu, 3/1177, 5/2306. Dijetarët kanë përcaktuar disa kritere përsa i përket dhënies selam grave dhe kanë këshilluar që të jemi të kujdesshëm nëse përshëndetja u jepet grave të reja, nëse kjo bëhet objekt fitneje. Shiko. Ibn Haxher, XII, 299; Xhanan, IX, 405-406; Kandemir, Çakan, Kyçyk, IV, 427-428.
[16]Buhariu, 6/2538, Muslimi, 4/1706; Ebu Davudi, 2/774; Profeti ynë na këshillon që të mos të përshëndesim (japim selam) të parët kur takohemi me njerëzit e feve tjera, nëse ato na përshëndesin, atëherë duhet t’i përgjigjemi vetëm me fjalët ‘ve alejkum’.
[17]Buhariu, Edebul-Mufred, 1/343.
[18]Muslimi, 1/74; Ebu Davudi, 2/771; Ibn Maxhe, 1/26; Tirmidhiu, 5/52.
[19] Tirmidhiu, 5/62; Ebu Davudi, 2/774.
[20]Buhariu, 1/13, 19; Muslimi, 1/65; Ebu Davudi, 2/771; Nesai, 8/107.
[21] Buhari, 5/2301, 2302; Muslimi, 3/1699; 4/1703; Ebu Davudi, 2/772; Tirmidhiu, 5/61.
[22]Shibli, II, 92.
[23]Huxhurat, 13.
[24]Ebu Davudi, 3/32; Tirmidhiu, 4/206; Nesai, 6/45; Buhariu, 3/1061.
[25]Ahmed b. Hanbel, V, 159.
[26]Buhari, 2/901; Muslimi, 4/1764; Musned, 2/316.
[27]Muslimi, 4/2024; 4/2191; Tirmidhiu, 5/692
[28] Janë të famshme vargjet e Ibrahim Hakkit:’Mos shiko vëngër banorët e rrënojave, rrënojat gjenden pranë thesarit.’
[29]Tirmidhiu, 5/389; Ebu Davudi, 2/752.
[30]Tirmidhiu, 5/598; Ibn Hisham, Sire, I, 253; Ibn Sa’d, Tabakat, I,121.
[31]Tirmidhiu, Shemail, 187; Kadi Ijaz, I, 98.
[32]Axhluni, I, 72.
[33]Mustedrek, Hakim, 2/670; Bejhaki, Suneni, 10/191.
[34]Kalem, 4.
[35]Buhariu, Edebul-Mufred, 1/95; Ahmed b. Hanbel, 2/174; Darimi, 1/17.
[36]Heberenjtë dhe të krishterët e njihnin Profetin tonë nga cilësitë e përshkruara në librat e tyre. Madje sipas Kuranit, e njihnin si të njihnin djemtë e tyre. (Bakara, 146) Në kthimin në mysliman të Zejd b. Sa’ne dhe Abdullah b. Selam kanë ndikuar dhe njohuritë e marra nga librat. Shiko: Ibn Haxher, Isabe, I, 566; Hakim, Mustedrek, III, 603; Sujuti, Hasais, I, 26; Durrul- Mensur, I, 358; Ibn Kajjim, Zadul-Mead, I, 59; Kadi Ijaz, I, 90.
[37]Ahmed b. Hanbel, VI, 180.
[38] Buhariu, 5/2245; Muslimi, 4/1804; Ebu Davudi, 2/661.
[39]Buhariu, 5/2291; Ebu Davudi, 2/661; Muslimi, 1/457, 3/1692.
[40]Ahmed b. Hanbel, VI, 118.
[41]Kandemir, Çakan, Kyçyk, II, 505.
[42]Hakim Mustedrek, 4/193; Buhari, Edebul-Mufred, 1/90.
[43]Ebu Davudi, 2/758.
[44]Ebu Davudi, 2/758.
[45]Bejhaki, Delail, II, 308 (Darul-kutubil-ilmijje).
[46]Buhari, 3/1383, 4/1862; Muslimi, 4/1948; Musnedi, 3/156, 161, 162; 4/369; Tirmidhiu, 5/715.
[47]Ibn Hisham, II, 283.
[48]Dharijat(51), 24-27.
[49]Ibn Sa’d, I, 408.
[50]Buhari, 5/2370, 2371. Për më tepër njohuri shiko Ibn Haxher, Fethul-Bari, XIII, 72-74.
[51]Ibn Sa’d, Tabakat, I, 316.
[52]Ibn Sa’d, Tabakat, I, 323.
[53]Zurkani, IV, 37.
[54]Shiko Buhariun, 3/111; Ahmed b. Hanbel, IV,74-75, Kettani, II, 29
[55]Buhari, 5/2240, 2272, 2273; Muslimi, 1/68, 69; Ebu Davudi, 2/369, 760; Tirmidhiu, 4/345, 659; Ibn Maxhe, 2/1211.
[56]Ahmed b. Hanbel, IV, 155.
[57]Ibn Maxhe, 2/1114.
[58]Ahmed b. Hanbel, V, 205. Muslimi, 4/1808. Usame b. Zejdi ishte një nga fëmijët që Profeti e donte shumë. Ai nuk e ndante atë nga nipat. Sipas Aishes (r.a), një herë Profeti kishte dashur të pastronte hundën e Usames. Por Aishja i është drejtuar: ‘Lëre o i Dërguari i Zotit, e pastroj unë.’Pas kësaj Profeti tha: “O Aishe duaje Usamen sepse unë e dua atë.” shiko Tirmidhiu, 5/677.
[59]Tirmidhiu, 4/321, 322.
[60]Buhari, 5/2253; Muslimi, 4/1808.
[61]Buhari, 4/2318, 5/2253; Muslimi, 4/1808; Ebu Davudi, 4/355.
[62]Buhari, 5/1955, 2052; Muslimi, 5/1958.
[63]Ebu Davudi, 3/184.
[64]Buhari, 1/431, 5/2141; Muslimi, 2/635
[65]Buhari, 5/2142; Muslimi, 3/1253; Ebu Davudi, 3/187.
[66]Buhari, V/2142; Ebu Davudi, III, / 185.
[67]Ebu Davudi, III/184.
[68]Buhari, III/1109, V/2055; Ebu Davudi, III, /184.
[69]Buhari, 5/2147.
[70]Tirmidhiu, 4/412; Ibn Maxhe, 1/462.
[71]Buhari, 5/2151; Ibn Maxhe, 2/1137, 1138.
[72]Munavi, Fejzul-kadir, 3/271.
[73] Buhari, 2/913; Ebu Davudi, 3/290; Tirmidhiu, 4/338.
[74]Tirmidhiu, 4/441; Ahmed b. Hanbel, 2/405.
[75]Ahmed b. Hanbel, 1/404. Buhariu, 2/908; 5/1985; Tirmidhiu, 4/441, 3/623.
[76]Ebu Davudi, 4/ 255.
[77]Buhari, 3/1111, 1155; Muslimi, 3/1258; Ahmed b. Hanbel, I, 222; IV, 371.
[78]Muslimi, 4/1806 (Për një analizë më të hollësishme shihni, Modeli i Profetit, Husejn Jusuf, Shtëpia botuese Rehber, Izmir, 2006).
[79]Zotëri Haxhe Mehmed Raif, Përkthimi i Muhtasar shemaili sherif, fq. 230-234.
